Tradicija – DUH SELENČANSKE ULICE
Danas u Staroj Pazovi, koja spada u tri najveća mesta u Vojvodini sa slovačkim stanovništvom, živi oko 5000 Slovaka. Slovaci su bili većinsko stanovništvo u Staroj Pazovi od svog dolaska do polovine 20. veka. Samom tom činjenicom prisustvo slovačke kulture, jezika, duha i tradicije, vidljivo je na svakom koraku.
Pre 250 godina na prostor današnje Stare Pazove doselili su se Slovaci. Pre toga su živeli u Selenči, gde je polovina življa bila katoličke veroispovesti i 1768. je stiglo naređenje da protestanti moraju da napuste to mesto. Nakon odobrenja sa Bečkog dvora, koje je potpisao suvladar Marije Terezije, njen sin Josip II u periodu od 23. do 25. maja 1770. prvih 120 porodica je organizovano stiglo na pustaru Pazova, koja je bila deo tadašnje Vojne granice. Uz obavezu da služe Habzburzima i brane monarhije od najezde Turaka, Slovaci graničari su imali potpunu slobodu veroispovesti, tako da su već nakon meseca dana održali svoje prvo bogosluženje s obzirom na to, da je u toj grupi došao sveštenik Samuel Španagel, koji je prvih nekoliko godina radio i kao učitelj.
Važno je naglasiti da je velika većina doseljenih Slovaka došla upravo zbog pritisaka mađarizacije i kontrareformacije, koje su na području današnje Slovačke sprovodile tadašnje ugarske vlasti prema pripadnicima protestantske, odnosno evangelističke vere. Dolazili su vođeni nadom da će na jugu Panonske nizije pronaći bolje uslove za život i biti manje izloženi pritisku kontrareformacije, koja je u Habzburškoj monarhiji trajala sve do smrti Marije Terezije 1780. godine.
Prva slovačka ulica pružala se od potoka Mali Begej i zvala se Selenčanska. Sasvim razumljivo jer su njeni stanovnici bili upravo Slovaci pristigli iz Selenče. Ovo je današnja Svetosavska ulica, u samom centru, u kojoj se nalazi i slovačka crkva. Priliv slovačkih kolonista premašio je planove vojnih vlasti. Taj priliv je bio toliki, da je pred kraj 18. veka, Pazova bila najveće mesto u ovom delu Srema. Određena je nova lokacija za centar naselja. Na njoj se danas nalazi Slovačka evangelistička crkva. Određuju se nove parcele za crkvu i školu. Stara Pazova je od 1770. pa narednih 50 godina, bila sedište za stotinu vojnika. Nakon toga postaje sedište desete Petrovaradinske kompanije. Pod njom su bile i Vojka i Nova Pazova. Husarska komanda bila je u Golubincima, dok su ostali rodovi (artiljerci, pešaci i inžinjerci) pripadali starobanovačkoj kompaniji.
A sada dolazimo do jednog zanimljivog mesta. Godine 1971. u Pazovu je pred zimu, stiglo više nemačkih porodica. Posle nekoliko meseci, dobili su placeve na drugoj strani pustare, na kojoj nije bilo ničega. Kao znak zahvalnosti prema stanovnicima Pazove koji su ih primili da kod njih prezime, nemački kolonisti su svoje naselje nazvali Nova Pazova. I eto jedne prave vojvođanske priče u kojoj se doslovno neprekidno prepliću narodi i sudbine. Sve jedno iz drugog ističe i utiče.
Danas u Staroj Pazovi, koja spada u tri najveća mesta u Vojvodini sa slovačkim stanovništvom, živi oko 5000 Slovaka. Slovaci su bili većinsko stanovništvo u Staroj Pazovi od svog dolaska do polovine 20. veka. Samom tom činjenicom prisustvo slovačke kulture, jezika, duha i tradicije, vidljivo je na svakom koraku. Treba iskoristiti priliku pa svakako posetiti nekoliko objekata koji nam o tome i danas ubedljivo govore. Tu je Slovački narodni dom, monumentalna zgrada u ulici Ćirila i Metodija. Ideja o izgradnji Narodnog doma u kojem bi se zajednički okupljali Slovaci i Česi, rodila se 1923. godine. Nekoliko godina kasnije, Slovaci ujedinjeni u evangeličkom crkvenom saboru, izgradili su Crkveno-narodni dom, koji je kasnije nazvan Slovački narodni dom.
U njoj su pored crkvenih potreba, velika sala i okolni prostor korišćeni i za izvođenje pozorišnih predstava, za čitaonicu i ddruge kulturne potrebe. U njoj su delovala i slovačka društva poput hora, pozorišnog kružoka, dobrovoljnog vatrogasnog društva…. Danas se u ovoj zgradi nalazi SKUD „Heroj Janko Čmelik“. Ovom junaku podignut jei spomenik u gradskom parku, a nedavno je i kompletno renovirana njegova rodna kuća, koja govori koliko o njemu samom toliko i o istoriji postojanja Slovaka na ovom prostoru. Svakako, boraveći u Pazovi treba videti i prelep Župni dvor slovačke evangeličke crkve. Podignut je 1894. godine i nekada je bio dom svešteničke porodice. Danas se u njoj nalazi centralni crkveni arhiv. Naravno, podrazumeva se da posebnu pažnju treba posvetiti samom crkvenom hramu koji, pored ostalog, dominira starim gradskim jezgrom. Ima već više od 30 godina kako je Slovačka evangelička crkva proglašena za nepokretno kulturno dobro od velikog značaja.
Iz svega je lako zaključiti da duh kolonista iz druge polovine 18. veka, itekako živi i danas. Ukupan duh Stare Pazove bez njega nije zamisliv. I to je činjenica koju ovde svi rado ističu.
Tekst: Nada Jokičić
Foto:Edin Hodžić
Projekat se sufinansira iz budžeta Opštine Stara Pazova.
