Kroz istoriju – NIT KOJA SE NASTAVLJA
Pančevo je bilo u rukama Osmanlija od 1552. do 1716. godine, kada se Turci povlače pred trupama austrijskog grofa Klaudija Florimunda Mersija. Mogla je da počne moderna istorija
Ostalo je zabeleženo da je sredinom 12. veka, arapski geograf i putopisac Abu Abdulah Muhamed el Idrizi, u nepregledu banatske ravnice zapisao ime trgovačkog naselja Bansif. Njegovo delo, sasvim modernog naslova „Razonoda onima koji žele da obiđu svet“, verovatno je prvi dokument koji govori o postojanju naselja na ušću Tamiša u Dunav. Naselje je kroz vreme menjalo ime. Iz magline vekova, izranjaju: Panuka, Panjajeva, Pansal… pa staroslovenska reč Pačina koja označava stajaću vodu. Buduća varoš nedvosmisleno je podignuta na močvarnom terenu. Naravno, opis ove beskrajne ravnice, nije mogao bez čuvenog Evlije Čelebije, koji je zatekao palanku sa drvenim kućama, pokrivenim trskom i rogozinom. U njoj su dizdar i 50 vojnika.
Začas se stiglo od 12. do 21. veka. Pančevo je brojem stanovnika stiglo do trećeg grada u Vojvodini. Po svom privrednom potencijalu može da se meri i sa većima od sebe. A ispod svih tik podataka, koji nesumnjivo impresioniraju, kriju se fina tkanja kulture, tradicije, umetnosti, kojih je ovde vazda bilo. I naravno, Pančevu sasvim pristaje naziv „kapija Banata“. Ako bi na severu taj pojam bio nategnut, na jugu dileme nema. Kada od Beograda krenete ka Vršcu ili Zrenjaninu, od volje vam, pred vama će izroniti grad po mnogo čemu moćan, izrazit i prepoznatljiv.
Malo je istorijskih podataka o organizaciji vlasti na ovom prostoru tokom prošlih vekova. Od srednjeg veka smenjivala se ugarska, turska i austrijska vlast, dok se srpski etnički korpus zadržao tokom čitavog tog vremena u kontinuitetu. Nešto podataka, ali ne dovoljno, ostalo je zabeleženo iz perioda kada je Banat bio pod turskom upravom. Pančevo je bilo u rukama Osmanlija od 1552. do 1716. godine, kada se Turci povlače pred trupama austrijskog grofa Klaudija Florimunda Mersija. Austrijanci urbanizuju trošnu tursku kasabu i pretvaraju je u komorsko trgovište. Već 1718. godine Pančevo postaje središte distrikta i stiče pravo na održavanje godišnjih vašara. Četiri godine kasnije Abraham Kepiš iz Požuna dobija dozvolu za proizvodnju piva i rakije, tako da tradicija pravljenja piva u gradu traje neprekidno od 1722. godine.
U drugoj polovini 18. veka formirana je Vojna granica koja je predstavljala bedem za očuvanje Evrope ne samo od turskih upada nego i od čestih epidemija kuge koje su harale južno do Dunava. Pančevo je bilo sedište vojne regimente, ali stroga pravila vojničkog života naterala su Pančevce, Srbe i Nemce, koji su bili većinsko stanovništvo, da od bečkog dvora zatraže status slobodnog vojnog komuniteta. Dobijanjem ovog statusa 1794. godine stekli su se uslovi da se grad oslobodi mnogih vojnih obaveza, da se nemačka i srpska opština spoje u jedinstven komunitet, da se pristupi još bržoj urbanizaciji i da se zanatlije udruže u cehove. U Pančevu krajem 19. veka postoje dve pravoslavne crkve i po jedna katolička, evangelička, reformatorska, rumunsko-pravoslavna i jevrejska bogomolja. Tu su gimnazija, zanatlijska škola, trgovačka škola, građanska muška i ženska škola, srpska viša devojačka i srpska narodna škola. Na prelazu 18. u 19. vek formiraju se gradski trgovi i nastaje istorijsko jezgro Pančeva u današnjem centru grada. Podižu se javne i reprezantitivne građevine koje se i danas izdvajaju veličinom i dekorativnim elementima na fasadama.
Kao ugarski municipalni grad, Pančevo se krajem 19. veka povezuje železničkim linijama sa Bečkerekom i Vršcem, a u tom periodu uređuje se i tok Tamiša. Sve to doprinosi razvijanju trgovine i industrije u gradu. Odlučan korak ka tržišnoj privredi simbolički je obeležila velika Industrijska poljoprivredna izložba održana 1905. godine u Narodnoj bašti, u kojoj je učestvovalo 713 preduzetnika i zanatlija iz južne Ugarske. Dalje promene u životu grada posledica su velikih političkih preokreta, od kojih su najvažniji pripajanje Vojvodine Srbiji na kraju Prvog svetskog rata i proterivanje okupatora iz grada na kraju Drugog svetskog rata. U posleratnom periodu ubrzana industrijalizacija i mehanički priliv stanovništva menjaju izgled grada.
Grad je nakratko ugostio velika imena srpske književnosti kao što su Miloš Crnjanski, Jovan Jovanović Zmaj i Isidora Sekulić. Najveći srpski komediograf Branislav Nušić ovde je jedno vreme izučavao trgovački zanat, a fizičar svetskog glasa Mihajlo Pupin pohađao je gimnaziju. U Pančevu su rođeni moderni liričar Milan Ćurčin, prvi srpski virtuoz na violini Dragomir Krančević i etnolog dr Jovan Erdeljanović.
Tekst: Nada Jokičić
Foto: Edin Hodžić
