Kako je nastajala Vojvodina – SEOBE, UVEK SEOBE
Kako kaže popularna misao: U Vojvodinu je svako od negde stigao. Neko posle, a neko pre. Bez sumnje svako od nas, negde u ovom tekstu moći će se pronaći.
Jedna od glavnih karakteristika u istorijskom razvoju prostora današnje Vojvodine, bar prividno je dovedena u pitanje. A to je ona koja kaže da je ovo podneblje izrazito imigraciono. I zaista, kroz vreme je takvo uvek bilo. Na ovom mestu umešala se egzaktna nauka poput statistike, koja prateći rezultate nekoliko dosadašnjih popisa, procenjuje da je depopulacija stanovništva na nivou čitave države, iz nekoliko vitalnih razloga neminovna. Na popisu iz 2002. recimo, na prostoru Vojvodine živelo je 2.031.992 stanovnika. Na onom narednom prebrojano je 1.931.809 stanovnika. Prošlogodišnji popis kaže da nas ima 1.749.356. Na osnovu ovih podataka, samo pratimo evropski trend i to nije nešto što bi trebalo da nas začudi. Nešto drugo je u pitanju. Na prostor Vojvodine oduvek se dolazilo. Manje se odlazilo. E sada bi na osnovu detaljne analize popisa koja će tek uslediti, trebalo videti kako sada stojimo na ovoj vagi. Ono što sigurno znamo, jeste kako je bilo nekada.
Sa propašću Zapadnog rimskog carstva 476. godine došlo je do velike seobe naroda koji se iz nepreglednih azijskih stepa, tragajući za boljim uslovima života, pomerao na Zapad. Velika seoba naroda završila se dolaskom Slovena i Ugara u Panonsku niziju u 9. veku. S obzirom da su se narodi doseljavali tako što su lančano pomerali jedni druge, a mi smo stigli na kraju, jasno je da smo najbliži toj „kapiji“ kroz koju se oduvek prolazilo. Srbi na primer, na prostor današnje Vojvodine masovnije počinju da dolaze već u 14. veku neposredno nakon smrti cara Dušana. Iako često verujemo da je sve počelo Velikom seobom pod patrijarhom Čarnojevićem, godine 1690. istina je drugačija. Seoba pod Čarnojevićem bila je tek osma po redu!
Karlovačkim mirom iz 1699. Austrija i formalno preuzima vlast u Vojvodini, izuzev Banata, koji 1718. potpada pod vlast Habzburgovaca. Posle austrijskog osvajanja Vojvodine, gotovo celokupno muslimansko stanovništvo se iselilo sa ovih prostora. Brojke se ne znaju, ali se zna da je muslimansko stanovništvo činilo većinu gradskog stanovništva u Somboru, Mitrovici, Varadinu, Vršcu, Iloku, Titelu i drugde. Početkom 18. veka, pored naseljavanja Srba, Austrija pokreće dugotrajnu kampanju doseljavanja drugih naroda iz carevine u Vojvodinu, u prvom redu Nemaca i Mađara. Već 1712. godine u Vojvodinu su pristigli prvi nemački doseljenici, uglavnom siromašni seljaci, kojima je država poklanjala zemlju i kuće, uz značajne poreske olakšice. Tri velika talasa planskog doseljavanja Nemaca iz Nemačke u Vojvodinu bili su dvadesetih godina 18. veka za vreme cara Leopolda, četrdesetih za vreme Marije Terezije i šezdesetih za vreme Josifa II. Iako su dolazili iz raznih delova Nemačke, domaće srpsko stanovništvo ih je nazvalo „Švabama“, prema jugozapadnoj nemačkoj regiji Švabiji. Za vreme vladavine austrijskog cara Josifa II da bi se stimulisale migracije u Vojvodini, doseljenicima su povećane privilegije, osim poljoprivrednika ohrabrivano je i doseljavanje zanatlija, a pripadnicima protestantske vere omogućena je sloboda veroispovesti, iako je katoličanstvo zadržalo status državne religije. Tako je veliki broj protestantskih Slovaka i Mađara dospeo u Srednje Podunavlje. O etničkoj šarolikosti Vojvodine za vreme Austrougarske svedoči popis iz 1910. godine. To je poslednji popis stanovništva izvršen u Austrougarskoj. On nije beležio etničku pripadnost, već jezik stanovništva, odnosno „najčešće govoren jezik“. U Vojvodini je tada živelo oko 1,5 miliona ljudi. Srpskim je govorilo 33,8 odsto populacije, mađarskim 28,1, nemačkim 21,4, hrvatskim, bunjevačkim i šokačkim 6, rumunskim 5, slovačkim 3,7, rusinskim i ukrajinskim 0,9, a ostalim 1,1.
Drugi svetski rat doneće velike migracije čija je posledica bila dramatična promena u strukturi stanovništva Vojvodine. Naime, u poratnom periodu desila su se dva značajna i velika migratorna talasa. Najpre je Antifašističko veće Narodnog oslobođenja Jugoslavije, proglasilo sve državljane nemačke narodnosti kolektivno za narodne neprijatelje, oduzelo im sva državljanska prava i 21. novembra 1944. donelo odluku o kompletnoj i kolektivnoj konfiskaciji celokupne imovine. Oko 250.000 vojvođanskih Nemaca pod optužbom saradnje sa okupatorom proterano iz Vojvodine. Time su Nemci nakon dva veka iz Vojvodine skoro u potpunosti nestali. U isto vreme, u Vojvodinu je stiglo oko 216.000 kolonista, najviše iz Bosne i Hercegovine i Hrvatske, zatim iz „uže“ Srbije, Crne Gore, Makedonije, Kosova i Metohije. Ovu kolonizaciju novoformirana komunistička Jugoslavija je sprovela kako bi kompenzovala depopulaciju Vojvodine nastalu usled ratnih žrtava (oko 55.000) i iseljavanja Nemaca. O kasnijim seobama u Vojvodinu, nakon Drugog svetskog rata manje-više znamo sve.
Kako kaže popularna misao: U Vojvodinu je svako od negde stigao. Neko posle, a neko pre. Bez sumnje svako od nas, negde u ovom tekstu mogao bi se pronaći.
Tekst: Nada Jokičić
Foto: Edin Hodžić
Projekat sufinansirao Pokrajinski sekretarijat za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama.
„Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama, koji je dodelio sredstva.“
